В польском языке существуют три времени: настоящее, которое отвечает на вопрос-Что делаю?, прошедшее, которое отвечает на вопрос-Что делал? и будущее, которое отвечает на вопрос-Что буду делать?
В категории времени также рассматриваются два грамматических вида глагола в прошлом и будущем временах, которые отвечают соответственно на вопросы: Что сделал? и Что сделаю?
1/ CZAS TERAŻNIEJSZY. Настоящее время.
Глаголы польского языка делятся на три группы спряжения, которые имеют в зависимости от спряжения разные окончания. Чтобы правильно спрягать глаголы, сперва нужно рассмотреть спряжение польского глагола.
Чтобы определить группу спряжения польского глагола будем пользоваться Формальным и Неформальным способами.
1.По Формальному способу к 1 спряжению относятся А) односложные глаголы, типа: MYĆ, PIĆ, SZYĆ; и глаголы с окончанием- OWAĆ: malować, spacerować .. . К 2 спряжению относятся глаголы с окончаниями: -YĆ и IĆ: baczyć, palić, robić. К 3 спряжению относятся глаголы с окончанием: -AĆ: czytać, szukać, schować.
2. По Неформальному способу нужно взять близкий по корню глагол белорусского или русского языка, поставить его в форму 2 лица, единственного числа и посмотреть какое окончание он выставляет.
Например: писать-ты пишешь, брать- ты берёшь. Окончания –ЕШЬ, -ЁШЬ дают 1 спряжение.
Глаголы стоять-ты стоишь, лечить- ты лечишь. Окончания –ИШЬ и –ЫШЬ дают 2 спряжение.
Глаголы играть-ты играешь и разуметь- ты разумеешь. Окончания –АЕШЬ и –ЕЕШЬ дают 3 спряжение.
Глаголы разных групп спряжения требуют разные окончания, при изменении по лицам и числам, то есть спряжении.
Лучше рассмотреть спряжение польских глаголов в таблице:
| Глагол Лицо ja ty on my wy oni |
1 спряжение | 2 спряжение | 3 спряжение | ||||||
| -ić/-eć -ę -esz -e -emy -ecie -ą |
pić piję pijesz pije pijemy pijecie piją |
chceć chcę chcesz chce chcemy chcecie chcą |
-ić/-eć -ię/-ę -isz/-ysz -i/-y -imy/-ymy -icie/-ycie -ią/-ą |
mòwic mòwię mòwisz mòwi mòwimy mòwicie mòwią |
leżeć leżę leżysz leży leżymy leżycie leżą |
-ać/-ieć -am/-iem -asz/-iesz -a/-ie -amy/iemy -acie/iecie -ają/-ieją |
czytać czytam czytasz czyta czytamy czytacie czytają |
rozumieć rozumiem rozumiesz rozumie rozumiemy rozumiecie rozumieją |
|
Każdy dzień piję kawę, jem kanapki, czytam książki i mówię po polsku. Каждый день я пью кофе, ем бутерброды, читаю книги и говорю по-польски.
С такими окончаниями спрягаются правильные глаголы. Но в польском языке существует много исключений, наиболее часто употребляющиеся из них мы представим в таблице.
| Być Быть jestem jesteś jest jesteśmy jesteście są Wziąć Взять wezmę weżmiesz weżmie weżmiemy weżmiecie wezmą Wsiąść Войти wsiądę wsiądziesz wsiądzie wsiądziemy wsiądziecie wsiądą Zdjąć Снять zdejmę zdejmiesz zdejmie zdejmiemy zdejmiecie zdejmą Wyjąć Вынуть wyjmę wyjmiesz wyjmie wyjmiemy wyjmiecie wyjmą |
Spać Спать śpię śpisz śpi śpimy śpicie śpią Dąć Дуть dmę dmiesz dmie dmiemy dmiecie dmą Brać Брать biorę bierzesz bierze bierzemy bierzecie biorą Lecieć Лететь lecę lecisz leci lecimy lecicie lecą Łgać Лгать łżę łżesz łże łżemy łżecie łżą |
Mieć Иметь mam masz ma mamy macie mają Biec Бежать biegnę biegniesz biegnie biegniemy biegniecie biegną Upaść Упасть upadnę upadniesz upadnie upadniemy upadniecie upadną Zostać się Остаться zostanę zostaniesz zostanie zostaniemy zostaniecie zostaną Zapomnieć Забыть zapomnę zapomnisz zapomni zapomnimy zapomnicie zapomną |
Iść Идти idę idziesz idzie idziemy idziecie idą Stać Стоять stoję stoisz stoi stoimy stoicie stoją Wieźć Везти wiozę wieziesz wiezie wieziemy wieziecie wiozą Znaleźć Найти znajdę znajdziesz znajdzie znajdziemy znajdziecie znajdą Śmiać się Смеяться śmieję się śmiejesz śmieje śmiejemy śmiejecie śmieją się |
Jechać Ехать jadę jedziesz jedzie jedziemy jedziecie jadą Stać się Стать stanę się staniesz stanie staniemy staniecie staną się Umrzeć Умереть umrę umrzesz umrze umrzemy umrzecie umrą Zetrzeć Стереть zetrę zetrzesz zetrze zetrzemy zetrzecie zetrą Rosnąć Расти rosnę rośniesz rośnie rośniemy rośniecie rosną |
Wiedzieć Знать wiem wiesz wie wiemy wiecie wiedzą Kłaść Класть kładę kładziesz kładzie kładziemy kładziecie kładą Bać się Бояться boję się boisz się boi się boimy się boicie się boją się Przyjąć Принять przyjmę przyjmiesz przyjmie przyjmiemy przyjmiecie przyjmą Uciec Убежать ucieknę uciekniesz ucieknie uciekniemy uciekniecie uciekną |
Dać Дать dam dasz da damy dacie dadzą Mòc Мочь mogę możesz może możemy możecie mogą Jeść Есть jem jesz je jemy jecie jedzą Drzeć Рвать drę drzesz drze drzemy drzecie drą Piec Печь piekę pieczesz piecze pieczemy pieczecie pieką |
Chcieć Хотеть chcę chcesz chce chcemy chcecie chcą Nieść Нести niosę niesiesz niesie niesiemy niesiecie niosą Wieźć Вести wiozę wieziesz wiezie wieziemy wieziecie wiozą Posłać Послать poślę poślesz pośle poślemy poślecie poślą Nalać Налить naleję nalejesz naleje nalejemy nalejecie naleją |
Польские глаголы имеют схожие окончания по лицам, и существуют некоторые закономерности спряжения неправильных глаголов. Во 2 и 3 лице единственного числа и 1 и 2 лице множественного числа у некоторых глаголов происходит корневое чередование последнего звука основы глагола, иногда у одного глагола может быть 2 чередования:
1) -R чередуется на –RZ brać ja biorę- tu bierzesz; ja piorę- tu pierzesz
2) –K чередуется на –CZ piec ja piekę- tu pieczesz;
3) –D чередуется на –DŻ wsiąść ja wsiądę- tu wsiądziesz;
4) –S чередуется на –Ś rosnąć ja rosnę- tu rośniesz; nieść; ja niosę- tu niesiesz;
5) –C чередуется на –Ć lecieć ja lecę tu lecisz;
6) –Z чередуется на –Ż nieść ja wiozę –tu wieziesz;
7) –G чередуется на –Ż móc ja mogę- tu możesz;
8) –O чередуется на –E wieść ja wiodę –tu wiedziesz;
9) –A чередуется на –E jechać ja jadę –tu jedziesz;
10) –N чередуется на –Ń zostać się ja zostanę sie- tu zostaniesz się
Этими корневыми чередованиями являются ошипление или смягчение последнего звука основы глагола или чередование гласной корня.
Rano do pracy idę pieszo albo jadę na samochodzie, a ty dlaczegoś zawsze jedziesz na samochdzie i nigdy nie idziesz pieszo. Я утром хожу на работу пешком или еду на машине, а ты почему-то всегда едешь на машине и никогда не ходишь пешком.
Таким образом, чтобы говорить в настоящем времени, необходимо твёрдо знать спряжения глаголов и особенности неправильных глаголов.
2/ CZAS PRZESZŁY. Прошедшее время.
Прошедшее время польского языка образуется от основы инфинитива плюс личные окончания, причём окончания мужского и женского родов не совпадают. Лучше рассмотреть в таблице.
| Мужской и средний род | Женский род | ||||
| Лицо ja ty on,ono my wy oni |
Окончания -łem -łeś -ł/- ło -liśmy -liście -li |
kupować kupowałem kupowałeś kupował/kupowało kupowaliśmy kupowliście kupowali |
Лицо ja ty ona my wy one |
Окончания — łam -łaś -ła — łyśmy — łyście — ły |
mòwic mòwiłam mòwiłaś mòwiła mòwiłyśmy mòwiłyście mòwiły |
Некоторые глаголы являются исключением в прошедшем времени. Они имеют особые корневые чередования.
Лучше рассмотреть в таблице.
| Мужской и средний рол | Женский род | Исключения прошедшего времени | |||||
| Лицо ja ty on,ono my wy oni |
iść szedłem szedłeś szedł/-o szliśmy szliście szli |
jeść jadłem jadłeś jadł/-o jedliśmy jedliście jedli |
iść szłam szłasz szła szłyśmy szłyście szły |
jeść jadłam jadłaś jadła jedłyśmy jedłyście jedłi |
nieść-niosł wieźć- wiozł wieść-wiodł mòc-mogł rosnąć-rosł siedzieć-siadł kraść-kradł |
kłaść-kładł mieć-miał chcieć-chciał piec-piekł biec-biegł leżeć-leżał musieć-musiał |
umieć-umiał gnieść-gniotł wiedzieć-wiedział rozumieć-rozumiał widzieć-widział dąć-dmuchał pomóc-pomogł |
Wczoraj szedłem do sklepu, kupowałem kanapki z serem i jadłem ich ze smakem.
Вчера ходил в магазин, покупал бутерброды с сыром и ел их с аппетитом.
Глаголы-исключения в прошедшем времени образуют формы мужского и женского рода с обычными окончаниями. Но у существительных мужского рода в форме множественного числа происходят корневые чередования: -A,-O, изменяются на-E.
Лучше рассмотреть в таблице.
| Местоимение | Женский род | Мужской и средний род | ||||
| Глагол ja ty on,ono,ona my wy oni,one |
chcieć chciałam chciałaś chciała chciałyśmy chciałyście chciały |
nieść niosłam niosłaś niosła niosłyśmy niosłyście niosły |
rozumieć rozumiałam rozumiałaś rozumiała rozumiałyśmy rozumiałyście rozumiały |
chcieć chciałem chciałeś chciał/-o chcieliśmy chcieliście chcieli |
nieść niosłem niosłeś niosł/-o nieśliśmy nieśliście nieśli |
rozumieć rozumiałem rozumiałeś rozumiał/-o rozumieliśmy rozumieliście rozumieli |
Czas Przeszły Dokonany. Прошедшее совершенное время.
Некоторые рассматривают его как отдельное время, но классическая польская грамматика трактует его как совершённый вид прошедшего времени, которое отвечает на вопрос Что сделал? в соответствующем лице и числе представлено в польском языке глаголом с приставкой в прошедшем времени. Приставки глаголов очень часто соответствуют своим аналогам в славянских языках. Их можно интуитивно найти и в русском языке.
1. читал- прочитал czytałem- przeczytałem
2. писал- написал pisałem- napisałem
3. учил- выучил uczyłem- wyuczyłem
4. думал- подумал myśliłem- pomyśliłem
5. кушал- скушал jadłem- zjadłem
Przeczytałem dużo książek, ale nie zrobiłem się rozumniej. Я прочитал много книг, но умней так и не стал.
3/ CZAS PRZYSZŁY. Будущее время.
Будущее время польского языка образуется с помощью вспомогательного глагола BYĆ в форме будущего времени, который спрягается и инфинитива смыслового глагола, но эта форма будущего времени считается книжной, не разговорной. В разговорной форме вместо инфинитива смыслового глагола используется форма глагола прошедшего времени в 3 лице единственного и множественного числа.
Лучше рассмотреть в таблице:
| Местоимение | Мужской и средний род | Женский род | |||
| Глагол ja ty on,ono,ona my wy oni,one |
być będę będziesz będzie będziemy będziecie będą |
Окончание -ł/-ło -ł/-ło -ł/-ło -li -li -li |
Смысловой глагол pracował pracował pracował pracowali pracowali pracowali |
Окончание -ła -ła -ła -ły -ły -ły |
Смысловой глагол malowała malowała malowała malowały malowały malowały |
Jutro będę odpoczywał cały dzień, a moja żona będzie pracowała. Завтра я буду отдыхать целый день, а моя жена будет работать.
Czas Przyszły Dokonany. Будущее совершенное время.
Можно назвать это временем, но в польской грамматике его называют совершенным видом будущего времени, которое отвечает на вопрос Что сделаю? в соответствующем лице и числе представлено в польском языке глаголом с приставкой в настоящем времени. Приставки глаголов очень часто соответствуют своим аналогам в славянских языках. Их можно интуитивно найти и в русском языке.
1. читаю- прочитаю czytam- przeczytam
2. пишу- напишу piszę- napiszę
3. учу- выучу uczę- wyuczę
4. думаю- подумаю myślę- pomyślę
5. кушаю- скушаю jem- zjem
Kiedy przyjdę do mego mieszkania, przygotuję kolację, wszystko zjem i pójdę spać.
Когда приду в свою квартиру, приготовлю ужин, всё съем и пойду спать.